GELECEK BİNYIL İÇİN ALTI NOT

AMERİKA DERSLERİ 

Derleyen . Eren Arcan

1984  Yılında Italo Calvino Harvard Üniversitesinde altı konferans yapmak üzere davet edildi.  Bu konferans dizisini yapmak üzere davet edildiğinde 62 yaşında olan Calvino  bu çalışmayı,  bilgi birikimini  “edebiyatta kalite”  üzerindeki düşüncelerini toplamak üzere kullanmayı  düşünmüştü.  Alegorik olarak düzenlenen notlar, her tür çalışmanın, evrensel niteliklerini irdelemeyi amaçlıyordu.  Felsefe tarihini göz önünde bulundurarak kendi çalışmalarını ve diğer başarılı bir çalışmaların altı temel nitelik taşıması gerektiğini açıklıyordu.: Hafiflik, hızlılık, kesinlik, görünürlük, çoğulluk ve tutarlılık .

Hafiflik :  Hafiflik güzel söz söyleme sanatının, yazının üslûbundan, ya da  kendi içeriğinden

bağımsız olarak kaynaklanır,   Düşüncenin hafifliği – kendini dünyanın ağırlığının üzerine çıkararak  bütün ağırbaşlılığına rağmen hafiflik sırrına vakıf olduğunu göstermek.  Software ve hardware  ve mitoloji ile fiziksel dünyayı düşünün.    

Calvino iki eğilim üzerinde durur birincisi dili ağırlıktan yoksun olan bir element olarak görmek, ikincisi ise dile ağırlık, yoğunluk ve sağlamlık kazandırmak.  Dil üst düzey hafifliktedir, hareket halindedir ve bilgi kaynağıdır.  Hafiflik,  kesinlik ve kararlılık ile ele ele hareket etmelidir Bulanıklık ve gelişigüzellik ile değil  Paul Valery’nin dediği gibi “Kuş gibi olmalı, tüy gibi değil.”

Çabukluk  Calvino burada gerçek fiziksel hız ile aklın hızının ilişkisini. İrdeler.  Hızlılık terimini günümüz dünyasında bilginin inanılmaz hızlarla edinilebildiği bir ortamda, şeylerin arasındakı farklılıkları bulanıklaştırmadan nasıl netleştirebileceğimiz üzerinde durur.  Ekonomik anlatım zamanı uzatır ya da kısaltır.  Masalların zamanında birkaç cümle içinde asırlar yaşanabilir.  Hızlı, kısa ve özlü bir üslup insanı eşzamanlı fikir ve düşünce sağnağına tabi tutar.  Şiirin başarısı bu hızlı eşzamanlı imgeler sağanağındadır.  “Bir epigramın boyutlarına sığdırılabilecek kozmolojiler, sagalar, destanlar düşlüyorum.  Bizi bekleyen daha kalabalık daha hızlı çağlarda edebiyat, şiirin ve düşüncenin en üst düzeydeki yoğunlaşmasını hedef edinmek zorundadır.” 

Kesinlik :  Zaman zaman dil kullanımını bir veba salgını etkisi altına alıyor.  Bilme olgusunda doğrudanlığın yitimi, ifadeyi en genel, en anonim, en soyut formüllere dönüştürme, anlamların yoğunluğunu seyreltmek, ifade zenginliğini köreltmek, yeni durumlarda ortaya çıkabilecek kıvılcımları söndürme biçiminde kendini gösteriyor.

Calvino’ya göre bu vebadan etkilenen yalnızca dil değil, imgeler de.  “Kesintisiz imgeler sağanağı altında yaşıyoruz.  En güçlü iletişim araçlarının yaptığı tek şey dünyayı imgelere dönüştürmek ve aynalar oyununun yarattığı görüntü oyunu aracılığı ile dünyayı çoğaltmak.  ...Bu imgeler bulutunun büyük bir bölümü belleğimizde bir iz bırakmayan düşler gibi çözülüp dağılıyor.  “

Görünürlük :  İki çeşit imgelem sürecinden söz edebiliriz sözden yola çıkarak imgeye, imgeden yola çıkarak sözel ifadeye uzanan süreç   İlk süreçte,okuduğumuz bir şey, bir “zihinsel sinemada” içsel bir görüşle aklımızda canlanır.  İkinci durumda  yazara “yağan”  imgelerin kaynağı  nereden gelir ? “Bireysel ya da kollektif bilinçaltı gibi, yitirilmiş zamandan bir kez daha filizlenen duyumlarla yeniden kazanılmış zaman gibi, “epifaniler” Anlık yoğunlaşmalar gibi.”

Calvino öykülerine bir imge ile başladığını söyler, İkiye Ayrılmış Vikont, Ağaca Tüneyen Baron gibi.  İmge netlik kazandığı anda öyküye, yani görsel öge, yazıya dönüşmeye başlar.   Öykü sonra yan imgelerini üretir ve öykü yazılarak tamamlanır.

“İmge Uygarlığı” dediğimiz günümüzde insanımız giderek artan öçüde hazır imgelerin sağanağı altında.   Toplumlar kendi imgelerini yaratmayı sürdürebilecekler mi?  “ Gözlerimiz kapalı belli görüntüleri zihnimizde canlandırabilme, beyaz kağıt üzerindeki siyah harflerin oluşturduğu satırlardan renkleri biçimleri göz önüne getirebilme,  imgeler yoluyla düşünebilme gücünün yitirilmesinden söz ediyorum.  Bizi içsel görümüzü onun geçici düşlere sapmasına izin vermeden denetlemeye alıştırmak eğitimini düşlüyorum. “ 

Çoğulculuk:  Neden yerine nedenleri koymak, Calvino’nun  hayranlıkla söz ettiği yazar Gadda, dünyayı bir sistemler sistemi olarak görmek gerektiğini söylemiş,  Calvino’ya göre Gadda “dünyanın, çözülmesi olanaksız karmaşıklığını, daha doğrusu her olayı belirleyecek tarzda bir araya gelen son derece ayrışık ögelerin eşzamanlı birlikteliğini hiçbir biçimde azaltmadan temsil etmeye” çalışmıştır.  Her şeyi birbirine bağlayan ağ Proust’u da etkilemiştir.  Proust’a göre bu ağ “her varlığın birbiri ardısıra işgal ettiği uzamsal-zamansal noktalardan kurulmuştur bu da uzam ve zamanın boyutlarının sonsuz çoğaltılması sonucunu getirir.”

Borges’in zaman üzerindeki en baş döndürücü denemesi olan Yolları Çatallanan Bahçe’de asırlar, asırlarca sonsuz şimdide oluşan, geleceği içinde barındıran çoğul ve dallanıp budaklanmış bir zaman içinde, her biri farklı sonuçlara götürecek olan çatallı yollar...  O kadar ki bir çatal yolun sonunda katil olan adam, bir başka çatal sonunda onun dostu olacaktır.  

Calvino çoğulculuk üzerine yaptığı konferansını şöyle bitirir.  “Kimiz biz, deneyimlerin, bilgilerin okunmuş metinlerin, imgelerin oluşturduğu bir bileşke değilsek neyiz her birimiz?  Her yaşam her şeyin akla gelebilecek her şekilde yeniden karıştırılıp yeniden düzenlendiği bir ansiklopedi bir kitaplık, bir nesneler envanteri, bir üsluplar dizisidir.  

Ama belki de yüreğimin en derinliklerindeki yanıt bir başkası:  Keşke benlik dışında tasarlanmış, bireysel benin sınırlı bakış açısında çıkmamızı sağlayacak bir yapıt mümkün olsaydı.  Yanlızca bize benzeyen başka benlere girmek için değil, dili olmayanları konuşturmak için.  Oluğun üzerine konan kuşu, ilkbahardaki ağaç ile sonbahardaki ağacı, taşı, çimentoyu, plastiği.” 

Calvino 1985 yılında Harvard Universitesinde bu konferansları vermek üzere yola çıktığında konakladığı otel odasında kalp krizinden öldü.  Son derece titiz çalışan Calvino’nun  bu beş konferansı hiç düzeltilmeden, olduğu gibi Amerika Dersleri olarak yayımlandı.  

Böylesine titizlikle çalışan Calvino’nun altıncı konferans  olan Tutarlılık bölümü ise yola çıkmak üzere hazırladığı çantasındak, dosyalar arasında bulunamadı. 

Amerika Dersleri - İtalo Calvino Can Yayınları